Tỷ lệ thay thế biên (Marginal Rate of Substitution) là gì?

Tỷ lệ thay thế biên là gì?

Tỷ lệ thay thế biên (Tiếng Anh: Marginal Rate of Substitution, viết tắt là MRS) là thuật ngữ được sử dụng trong lĩnh vực kinh tế, đề cập đến lượng hàng hóa mà người tiêu dùng sẵn sàng tiêu thụ so với hàng hóa khác, sao cho vẫn có được mức thỏa dụng như trước.

Tỷ lệ thay thế biên được biểu thị bằng đường bàng quan (Indifference Curve) - hay còn được gọi là đường đẳng ích, trong đó mỗi điểm dọc theo đường bàng quan đại diện cho lượng hàng hóa X và lượng hàng hóa Y khi thay thế cho nhau với mức độ thỏa dụng không đổi. 

Công thức tính Tỷ lệ thay thế biên

Trong đó:

• x,y là hai hàng hóa khác nhau
• dx/dy là đạo hàm của y đối với x
• MU là hữu dụng biên của x, y

Đường bàng quan là gì?

Trên hình là các điểm A, B, C, D thể hiện các giỏ hàng hóa khác nhau: 

• Khi điểm B nằm ở phía dưới và bên trái điểm A, giỏ hàng hóa A mang lại cho người tiêu dùng một độ thỏa dụng cao hơn so với giỏ hàng hóa B. 
• Người tiêu dùng thích giỏ hàng hóa C hơn giỏ hàng hóa A, vì điểm C nằm ở phía trên và bên phải điểm A, biểu thị số lượng hàng hóa cả X lẫn Y ở giỏ C nhiều hơn so với ở giỏ A. 
• Giỏ hàng hóa D nằm dưới giỏ A (lượng hàng hóa Y ở giỏ D ít hơn ở A), đồng thời lại nằm ở phía bên phải so với giỏ A (lượng hàng hóa X ở giỏ D nhiều hơn ở A) thì trong trường hợp này chưa trực tiếp cho chúng ta biết người tiêu dùng sẽ thích giỏ hàng hóa nào hơn. 

Giả sử giỏ hàng hóa A và D được ưa thích như nhau, ta nói, đối với người tiêu dùng, A và D mang lại cùng một mức độ thỏa dụng và người tiêu dùng sẽ bàng quan trong việc chọn A hay D để tối đa hóa độ thỏa dụng của mình. 

Tập hợp các giỏ hàng hóa có khả năng mang lại cho người tiêu dùng một độ thỏa dụng ngang như độ thỏa dụng của A hoặc của D sẽ tạo thành một đường bàng quan. 

Vì vậy, một đường bàng quan cụ thể luôn gắn liền với một độ thỏa dụng nhất định, và điều này nói lên vị trí cụ thể của nó. Những đường bàng quan khác nhau sẽ biểu thị các độ thỏa dụng khác nhau. 

Ví dụ về Tỷ lệ thay thế biên

Người tiêu dùng phải lựa chọn giữa hàng hóa X và Y. Để xác định tỷ lệ thay thế biên, người tiêu dùng được hỏi sự kết hợp nào giữa X và Y sẽ cung cấp cùng một mức độ hài lòng.

Khi các kết hợp này được biểu thị trên đồ thị, đường bàng quan bị lõm. Điều này có nghĩa là người tiêu dùng phải đối mặt với tỷ lệ thay thế biên giảm dần: họ càng có nhiều hàng hóa X thì họ càng ít tiêu thụ hàng hóa Y.

Nếu tỷ lệ thay thế biên của hàng hóa Y cho hàng hóa X là -2, thì người tiêu dùng sẽ sẵn sàng từ bỏ 2 hàng hóa X cho mỗi lần tiêu thụ thêm 1 hàng hóa Y.

Một số đường bàng quan đặc biệt

Đối với trường hợp hàng hóa X và Y là hàng hóa thay thế hoàn hảo, tỷ lệ thay thế biên bằng -1.

Đối với trường hợp hàng hóa X và Y là hàng hóa bổ sung hoàn hảo, tỷ lệ thay thế biên bằng 0.

Đặc điểm của Tỷ lệ thay thế biên

Độ dốc của đường bàng quan rất quan trọng đối với phân tích tỷ lệ thay thế biên. Tại bất kỳ điểm nào dọc theo đường bàng quan, MRS là độ cong của đường bàng quan tại điểm đó.

Hầu hết các đường bàng quan là các đường cong, vì vậy độ cong thay đổi khi bạn di chuyển dọc theo đường bàng quan. Đường bàng quan cũng có thể là đường thẳng nếu độ cong không đổi, dẫn đến đường bàng quan biểu thị bằng đường thẳng dốc xuống. Nếu tỷ lệ thay thế biên tăng lên, đường bàng quan sẽ lồi. Điều này thường không phổ biến vì nó có nghĩa là người tiêu dùng sẽ tiêu thụ nhiều hàng hóa X hơn để tăng mức tiêu thụ hàng hóa Y và ngược lại.

Những yếu tố ảnh hưởng đến Tỷ lệ thay thế biên

Tính hữu dụng của hàng hóa

Tính hữu dụng của một sản phẩm được xác định bằng sự hài lòng của người sử dụng đối với giá trị tổng thể mà sản phẩm đó mang lại, do đó tính hữu dụng của sản phẩm là khác nhau đối với mỗi người. Ví dụ, một cô gái có đam mê về thời trang có thể đánh giá cao tính hữu dụng của một chiếc túi xách hàng hiệu, trong khi một người công nhân hầu như không đánh giá cao tính hữu dụng của sản phẩm này.

Thỏa dụng biên

Thỏa dụng biên mô tả mức độ hài lòng, thỏa mãn mà người tiêu dùng có được do tăng hoặc giảm tiêu dùng một đơn vị hàng hóa, dịch vụ. Ví dụ, một người thích ăn pizza sẽ cảm thấy hài lòng khi ăn miếng pizza thứ hai hơn là chỉ ăn một miếng pizza. Tuy nhiên, sau khi ăn miếng thứ hai, họ cảm thấy no và sẽ không cảm thấy hài lòng nữa khi ăn miếng thứ ba. Hơn nữa, họ có thể cảm thấy khó chịu nếu ăn nhiều hơn ba miếng bánh pizza. Lúc này, độ thỏa dụng biên của họ đối với pizza đang giảm.

Giảm giá hàng hóa

Người tiêu dùng có nguồn lực hạn chế nên sự thay đổi giá của một sản phẩm sẽ làm thay đổi tỷ lệ thay thế biên đối với sản phẩm khác. Ví dụ, nếu một người tiêu dùng nhận được mức thỏa dụng như nhau từ soda và nước trái cây. Khi giá nước trái cây tăng lên, thì tỷ lệ thay thế biên của người tiêu dùng đối với soda sẽ tăng lên, bởi vì họ có thể đạt được độ thỏa dụng nhiều hơn đối với soda so với loại nước trái cây đắt tiền.

Hạn chế của Tỷ lệ thay thế biên

Tỷ lệ thay thế biên (MRS) thường giới hạn việc phân tích cho hai biến. Ngoài ra, tỷ lệ thay thế biên không nhất thiết phải kiểm tra mức độ hữu dụng biên vì lí thuyết đang xem mức độ hữu dụng biên của hai hàng hóa tương đương nhau, mặc dù trên thực tế có thể có mức độ hữu dụng khác nhau.