Chứng khoán phái sinh Hợp đồng tương lai là gì? Có lợi ích ra sao?

Xuất hiện tại Việt Nam từ tháng 8/2017, thị trường chứng khoán phái sinh đã có những bước phát triển rực rỡ và thu hút nhiều nhà đầu tư tham gia. Sản phẩm duy nhất trên thị trường phái sinh Việt Nam là Hợp đồng tương lai, tuy nhiên nhiều người vẫn không hiểu rõ về sản phẩm này. Vậy chứng khoán phái sinh Hợp đồng tương lai là gì? Có những lợi ích như thế nào?

Chứng khoán phái sinh hợp đồng tương lai là gì?

Theo điểm 12 Điều 9 Luật Chứng khoán 2019, chứng khoán phái sinh Hợp đồng tương lai được định nghĩa như sau:

"12. Hợp đồng tương lai là loại chứng khoán phái sinh niêm yết, xác nhận cam kết giữa các bên để thực hiện một trong các giao dịch sau đây:

a) Mua hoặc bán số lượng tài sản cơ sở nhất định theo mức giá đã được xác định vào ngày đã xác định trong tương lai;

b) Thanh toán khoản chênh lệch giữa giá trị tài sản cơ sở đã được xác định tại thời điểm giao kết hợp đồng và giá trị tài sản cơ sở vào ngày đã xác định trong tương lai."

Hợp đồng tương lai (HĐTL) có những đặc điểm sau:

• HĐTL có tính chuẩn hóa vì là công cụ được niêm yết, giao dịch trên Sở giao dịch chứng khoán phái sinh. Khi niêm yết sẽ có những quy định cụ thể về các nội dung chi tiết của 1 hợp đồng, ví dụ như: Loại và chất lượng tài sản cơ sở, quy mô hợp đồng (số lượng tài sản cơ sở giao dịch tương ứng với 1 hợp đồng), phương thức giao nhận, thanh toán khi đáo hạn hợp đồng,...
• Khi giao dịch HĐTL, ký quỹ là nghiệp vụ bảo đảm thực hiện nghĩa vụ mang tính bắt buộc theo hợp đồng đối với cả bên mua và bán khi hợp đồng được thanh toán. Nhà đầu tư trên thị trường phái sinh phải đáp ứng các yêu cầu về ký quỹ do Sở giao dịch và Trung tâm thanh toán bù trừ quy định cụ thể cho từng loại HĐTL. Mục đích của việc ký quỹ là để đảm bảo tính thanh toán bắt buộc và kêu gọi ký quỹ bổ sung sau mỗi ngày hoàn thành thanh toán lỗ/lãi, từ đó giúp giảm rủi ro mất khả năng thanh toán của các bên tham gia.
• Khi tham gia đầu tư HĐTL có thể thực hiện đóng vị thế bất cứ lúc nào bằng việc sử dụng vị thế ngược đối với HĐTL tương tự. Vậy nên nhà đầu tư sẽ rất linh hoạt trong quá trình sử dụng vốn.
• Thị trường phái sinh có lợi về về đòn bẩy tài chính, nhà đầu tư có cơ hội thu về lợi nhuận cao với số tiền đầu tư không quá lớn. Khi những dự đoán của nhà đầu tư về biến động giá của tài sản cơ sở chính xác, nhà đầu tư sẽ kiếm được lợi nhuận từ vị thế mà HĐTL mà mình đang nắm giữ.
• Khi giao dịch HĐTL, cả 2 bên giữ vị thế mua và bán của hợp đồng đều bị ràng buộc chặt chẽ bởi quyền và nghĩa vụ. Cụ thể, khi đáo hạn HĐTL, bên bán có nghĩa vụ giao 1 khối lượng tài sản cơ sở xác định cho bên mua và nhận lại tiền, bên mua có nghĩa vụ trả tiền theo thỏa thuận trong HĐTL và nhận tài sản chuyển giao từ bên bán. Điều này thể hiện tính cam kết và thực hiện nghĩa vụ giữa 2 bên.
• Tính thanh khoản: Vì trong hợp đồng tương lai có thời điểm và cách thức giao dịch rõ ràng trong tương lai nên các nhà đầu tư dễ dàng mở/đóng vị thể. Điều này tạo ra tinh thanh khoản cao cho thị trường và biến HĐTL thành công cụ thuận lợi cho các nhà đầu tư sử dụng vào những mục đích khác nhau.

Hợp đồng tương lai trong chứng khoán phái sinh

Lợi ích của Hợp đồng tương lai

Những lợi ích khi tham gia giao dịch HĐTL trên thị trường chứng khoán phái sinh là:

• Giao dịch dễ dàng, thuận tiện: Có thể thấy giao dịch HĐTL thuận lợi và đơn giản như giao dịch cổ phiếu. Nhà đầu tư dự đoán thị trường tăng điểm sẽ mở vị thế mua HĐTL, và tới lúc trúng tăng đúng điểm kỳ vọng thì lúc đó nhà đầu tư sẽ có lợi nhuận. Ngược lại, nhà đầu tư sẽ mở vị thế bán HĐTL để kiếm lời khi thị trường giảm điểm.
• Có được lợi ích lớn nhờ tính đòn bẩy cao: Với đặc thù chỉ cần ký quỹ 1 phần giá trị hợp đồng, HĐTL sẽ mang đến cho nhà đầu tư mức đòn bẩy hấp dẫn, số lãi nhận được có thể lớn hơn nhiều so với đầu tư vào cổ phiếu. Tuy nhiên, lợi nhuận cao cũng đồng nghĩa với rủi ro lớn. Nếu nhà đầu tư có dự đoán sai lầm về thị trường thì cũng có thể lỗ nạng. Vì vậy, hãy luôn chủ động theo dõi thị trường chặt chẽ khi đang nắm giữ HĐTL.
• Có thể mua/bán liên tục trong ngày: Trong thị trường cơ sở, nhà đầu tư phải đợi ít nhất 2 ngày thì cổ phiếu mới về tài khoản để thực hiện bán được, thì giao dịch HĐTL sẽ khác, nhà đầu tư có thể thực hiện vị thế vừa mở (mua/bán) ngay lập tức. Vì vậy, có cơ hội kiếm lợi nhuận trên mọi biến động của thị trường.
• Có cơ hội kiếm lợi nhuận ngay cả khi thị trường giảm điểm: Với thị trường cơ sở, nhà đầu tư sẽ không có công cụ để tìm kiếm lợi nhuận khi thị trường giảm điểm. Với HĐTL thì khác, nhà đầu tự được pháp tham gia vị thế bán HĐTL bất cứ lúc nào với điều kiện là nộp đủ số lượng ký quỹ yêu cầu trước khi tham gia hợp đồng. Khi chỉ số đã giảm đúng như dự đoán, nhà đầu tư sẽ có được lợi nhuận từ việc bán HĐTL của mình.

Tìm hiểu thêm về Thị trường chứng khoán là gì? Những điều liên quan đến thị trường chứng khoán

Các loại Hợp đồng tương lai trên thị trường CKPS Việt Nam

Đối với thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam hiện nay có 2  loại Hợp đồng tương lai, bao gồm:

Hợp đồng tương lai chỉ số cổ phiếu VN30

Đây là sản phẩm HĐTL đầu tiên trên thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam. Chỉ số VN30 là chỉ số của 30 cổ phiếu có vốn hóa thị trường và tính thanh khoản cao nhất được niêm yết trên sàn HOSE. Nhóm 30 cổ phiếu này chiếm đến 80% tổng giá trị vốn hóa và 60% tổng giá trị giao dịch trên toàn thị trường.

Một số đặc điểm cơ bản của chỉ số VN30 như:

• Chỉ số VN30 được tính theo phương pháp giá trị vốn hóa thị trường, gồm 30 cổ phiếu thành phần và đại diện cho hoạt động của 30 công ty niêm yết trên sàn HOSE.
• Chỉ số VN30 được xem xét mỗi 6 tháng/lần (vào tháng 1 và tháng 7 hàng năm).
• Các công ty niêm yết trên sàn HOSE phải thoải mái điều kiện: Giá trị vốn hóa thị trường, tỷ lệ free float (tỷ lệ cổ phiếu tự do chuyển nhượng) và tính thanh khoản đủ tư cách tham gia vào tính toán chỉ số.
• Mỗi cổ phiếu thành phần được giới hạn tỷ trọng ở mức 10% nhằm loại trừ sự ảnh hưởng quá mức của 1 cổ phiếu thành phần đối với chỉ số.

Hợp đồng tương lai Trái phiếu Chính phủ

Đây là loại chứng khoán phái sinh được niêm yết, có tài sản cơ sở là Trái phiếu Chính phủ - Chứng khoán nợ do Chính phủ phát hành với thời gian đáo hạn từ 1 năm trở lên. HĐTL Trái phiếu Chính phủ được giao dịch trên Sở giao dịch chứng khoán tập trung với những điều kiện chuẩn hóa.

Loại HĐTL này có tính ao toàn cao, độ rủi ro thấp hơn nhiều loại chứng khoán khác nhưng có quy mô giao dịch lớn, đòi hỏi tính chuyên nghiệp cao.

Xem thêm: Cập nhật thị trường CKPS Việt Nam - Chi tiết về các loại HĐTL đang phát hành

Chiến lược đầu tư chứng khoán phái sinh Hợp đồng tương lai hiệu quả

Để đầu tư chứng khoán phái sinh Hợp đồng tương lai hiệu quả, nhà đầu tư có thể tham khảo 2 chiến lược sau:

• Chiến lược giao dịch đầu cơ theo xu thế giá: Đây là chiến lược phổ biến nhất, được sử dụng nhiều vì tính đơn giản và mức độ hấp dẫn, tuy nhiên nó cũng cực kỳ rủi ro. Tùy vào dự báo của nhà đầu tư nếu sắp tới thị trường tăng giá thì tiến hành mua HĐTL và chờ bán để đóng vị thế khi giá tăng Ngược lại, nhà đầu tư sẽ bán HĐTL khi dự báo thị trường giảm điểm và thực hiện vị thế mua để đóng vị thể giao dịch.
• Chiến lược giao dịch trong ngày: Nếu hiểu theo nghĩa hẹp thì nhà đầu tư luôn thực hiện mua/bán HĐTL trong ngày. Vào cuối ngày, nhà đầu tư đóng tất cả các vị thế và đưa vị thế nắm giữ của mình về 0. Như vậy sẽ không chịu những biến động giá qua đêm. Ở nghĩa rộng hơn, giao dịch trên có thể tính vị thế nắm giữ qua đêm đến 1 vài ngày tới. 

Với những thông tin được cung cấp trong bài viết, hy vọng quý bạn đọc đã có thêm những kiến thức hữu ích về chứng khoán phái sinh hợp đồng tương lai. Đây là sản phẩm duy nhất trên thị trường chứng khoán phái sinh VN, nếu bạn muốn đầu tư thì nên tìm hiểu kỹ.