Thị trường chứng khoán Việt Nam từ năm 2000 đến nay: Tăng trưởng về quy mô lẫn chiều sâu giao dịch

Tính đến thời điểm hiện tại, thị trường chứng khoán Việt Nam đã có 22 năm hình thành và phát triển. Thị trường này đang ngày càng chứng tỏ vai trò và sức hút với không chỉ nhà đầu tư trong nước mà còn cả các nhà đầu tư nước ngoài. Đây không chỉ là một kênh huy động vốn quan trọng, hiệu quả của nền kinh tế mà còn là cửa sổ hội nhập, liên thông với các thị trường tài chính, tiền tệ quốc tế. Hãy cùng nhìn lại những cột mốc lịch sử của thị trường chứng khoán Việt Nam từ năm 2000 đến nay.

Năm 2000 - Mở cửa phiên giao dịch đầu tiên

Vào ngày 28/07/2000, phiên giao dịch đầu tiên được thực hiện trên sàn HOSE (lúc này còn là Trung tâm GDCK TP.HCM), đánh dấu mốc quan trọng mở màn cho những chuyển biến tiếp theo của thị trường chứng khoán Việt Nam. Lúc này, chỉ có 2 mã chứng khoán lên sàn là REE và SAM. 

Tuy nhiên ngay khi vừa “khai phóng” chứng khoán nhanh chóng trở thành một thị trường có hoạt động sôi nổi. Trên các thị trường không chính thức các giao dịch đã hoạt động một cách mạnh mẽ, thu hút sự tham gia của nhiều nhà đầu tư. Chia sẻ về giai đoạn này, ông Vũ Bằng, nguyên Giám đốc Sở HOSE cho hay, người người nhà nhà đổ xô đi mua cổ phiếu, giá chợ đen tăng từng ngày thậm chí người ta còn mua “vét” cổ phiếu vào buổi tối khiến sức nóng của thị trường tăng đến mức báo động. 

Thống kê cho thấy, tính đến cuối năm 2000, số lượng tài khoản giao dịch chứng khoán của nhà đầu tư chưa đầy 3.000 tài khoản với tổng giá trị giao dịch chứng khoán vẻn vẹn 90 tỷ đồng trong 5 tháng.

Ghi nhận cho thấy, chỉ số VN-Index trong vòng chưa đầy 1 năm đã tăng từ 100 điểm khởi đầu lên đến 571 điểm vào cuối tháng 6 năm 2000. 

Tuy nhiên, diễn biến quá nhanh và ồ ạt của các nhà đầu tư đã khiến Ủy ban chứng khoán và các phương tiện thông tin đại chúng đưa ra cảnh báo nhưng vẫn không ngăn được đà tăng của thị trường. Và “bong bóng” đầu tiên của thị trường chứng khoán đã phát nổ. VN-Index đảo chiều và liên tục đi xuống với tốc độ chóng mặt chỉ còn 130 điểm (gần bằng điểm xuất phát) vào tháng 11 năm 2000.

Chứng khoán Việt Nam giai đoạn 2001 - 2009

Đây được xem là giai đoạn có nhiều dấu mốc đáng nhớ của thị trường chứng khoán Việt Nam, tuy nhiên cũng ghi nhận nhiều sự thăng trầm.

Giai đoạn này đáng chú ý là sự tham gia của nhà đầu tư nước ngoài. Theo đó, phiên giao dịch thứ 102 vào ngày 2/4/2001, một nhà đầu tư cá nhân mang quốc tịch Anh đã khớp lệnh mua 100 cổ phiếu TMS với giá 65.000 đồng/cổ phiếu qua Công ty Chứng khoán ACBS. 

Sự kiện này gần như cho thấy thị trường chứng khoán Việt Nam đã dần tạo được sức hút với các nhà đầu tư nước ngoài. Có thể thấy, đây được xem là một dấu mốc lịch sử để đi đến nhiều sự đổi mới và thay đổi trên thị trường chứng khoán Việt Nam. Trong đó đáng chú ý là việc gia tăng số phiên giao dịch trong tuần từ 3 phiên lên 5 phiên, bắt đầu từ ngày 1/3/2002. Đặc biệt hơn là sự ra đời của Công ty quản lý quỹ đầu tiên tại Việt Nam VFM vào tháng 7/2003. Đây là dấu mốc cho thấy sự tham gia của nhà đầu tư tổ chức chuyên nghiệp trong nước đầu tiên và mở đầu cho một dạng đầu tư tập thể mới trên thị trường.

Giá trị giao dịch trên thị trường chứng khoán cũng liên tục tăng, năm 2001 giá trị giao dịch trên sàn HOSE là 1,035 tỷ đồng, đến năm 2005 con số này là 26,878 tỷ đồng. Đi cùng với đó là sự có mặt đầy đủ của các loại hàng hóa trên thị trường từ cổ phiếu, trái phiếu đến chứng chỉ quỹ đầu tư trên Trung tâm GDCK TP.HCM.

Biểu đồ giá trị giao dịch tại HOSE của thị trường chứng khoán Việt Nam qua các năm

Năm 2005 đánh dấu mốc quan trọng với sự ra đời của Trung tâm Giao dịch Chứng khoán Hà Nội và Trung tâm Lưu ký Chứng khoán Việt Nam. Đặc biệt, chỉ trong năm 2006 - 2007, số lượng tài khoản giao dịch chứng khoán của nhà đầu tư đã tăng vọt từ 31.316 tài khoản lên 349.402 tài khoản, lập kỷ lục về tốc độ tăng trưởng. Ngoài ra, các tổ chức trung gian tài chính là công ty chứng khoán cũng tăng vọt từ 13 công ty vào năm 2005 lên 62 công ty vào năm 2007 và tiếp tục tăng lên 91 công ty vào năm 2008. 

Ngoài ra còn ghi nhận những con số ấn tượng như: 

• Số lượng tài giao dịch chứng khoán của nhà đầu tư nước ngoài từ 436 tài khoản vào năm 2005 tăng lên 2.100 tài khoản vào năm 2006, tương đương tăng 382%
• Năm 2007 con số này tiếp tục tăng lên 8.441 tài khoản, tương đương tăng 302%.

Biểu đồ số lượng tài khoản nhà đầu tư

Về chỉ số VN-Index, ngày 12/3/2007 chỉ số này lần đầu tiên chạm mốc 1.000 điểm và đạt đỉnh 1.170,67 điểm. Con số này cao hơn 3.9 lần so với năm 2006. Nhiều nhận định cho rằng, làn sóng IPO của doanh nghiệp nhà nước tác động chủ yếu khiến VN-Index đạt đỉnh vào năm này. Trong đó, có thể kể đến IPO của Bảo Việt, Đạm Phú Mỹ, Vietcombank, Tổng công ty tài chính Cổ phần Dầu khí Việt Nam.

Với những dấu mốc đáng chú ý này, sự quan tâm của cấp quản lý đối với thị trường chứng khoán Việt Nam cũng có sự thay đổi rõ rệt. Trong đó có việc Quốc hội khoá XI, kỳ họp thứ 9 thông qua Luật Chứng khoán. Đây là hành lang pháp lý cực kỳ quan trọng cho thị trường chứng khoán Việt Nam phát triển ổn định, mang tới khả năng hội nhập sâu hơn với các thị trường vốn quốc tế.

Sau những năm với nhiều thay đổi và dấu mốc, năm 2008, thị trường chứng khoán Việt Nam trải qua một năm đầy biến động. Trong đó đáng chú ý là sự sụt giảm mạnh của chỉ số VN-Index. Nếu tính từ số điểm đóng cửa của phiên giao dịch đầu tiên của năm (2/1/2008), chỉ số VN-Index đạt 921,07 điểm, trong khi đó lúc đóng cửa phiên giao dịch cuối năm (31/12/2008), chỉ số này chỉ còn 315,62 điểm, giảm tới 605,45 điểm (tương đương 65,73%). Thời điểm này, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước phải điều chỉnh biên độ dao động giá liên tục tới 4 lần để bình ổn thị trường.

Đánh giá về giai đoạn 2007 - 2008, giới chuyên gia cho rằng, việc tham gia thị trường thời điểm này có thể xem là "đu theo sóng" hơn là những phân tích thị trường. Chỉ số VN-Index của giai đoạn đó có thể bị chi phối bởi một vài mã vốn hóa lớn, khi những mã này tăng, cả thị trường hưng phấn, nhưng khi những mã này giảm sẽ kéo theo cả thị trường lao đốc. Tâm lý đám đông cho tới việc đầu tư theo "tin nóng" tạo ra sự bất ổn trên thị trường. Tuy nhiên càng về sau nhà đầu tư càng thay đổi, dòng tiền bắt đầu thông minh hơn, mang lại nhiều cơ hội dù VN-Index có tăng hay giảm.

Năm 2009, cụ thể là ngày 12/1/2009, HOSE lần đầu tiên triển khai giao dịch trực tuyến. Đây là một trong những dấu mốc lịch sử, đưa thị trường chứng khoán Việt Nam lên một tầm cao mới, theo kịp thông lệ giao dịch chứng khoán của các nước trên thế giới.

Cũng trong năm 2009 thị trường giao dịch cổ phiếu công ty đại chúng chưa niêm yết (UPCOM) chính thức được vào vận hành. UPCoM ra đời với mục tiêu thu hẹp thị trường tự do, mở rộng thị trường giao dịch có tổ chức, có quản lý của Nhà nước, quy tụ các cổ phiếu của các công ty chưa niêm yết về một đầu mối quản lý thống nhất, tạo ra cơ hội giao dịch chứng khoán công khai, minh bạch, an toàn và thuận lợi cho nhà đầu tư. 

Điều này được đánh giá là thực sự cần thiết trong bối cảnh thị trường giao dịch cổ phiếu tự do có quá nhiều rủi ro, gây mất an toàn về giao dịch và thanh khoản cho các nhà đầu tư. 

Giai đoạn 2010 - 2021: Chứng khoán bứt phá hậu khủng hoảng

Sau một thời gian khủng hoảng cùng những bài học đắt giá, thị trường chứng khoán Việt Nam ở giai đoạn này đã có nhiều sự đổi mới với mục đích thu hút các nhà đầu tư trở lại thị trường. Trong đó, việc xây dựng lòng tin đối với nhà đầu tư qua minh bạch thông tin được nhà nước đặc biệt chú trọng. Điều này được thể hiện bằng việc Quốc hội tiến hành thông qua Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Chứng khoán ngày 24/11/2010. Trong đó, nội dung sửa đổi đã khắc phục được một số vấn đề bất cập như hạn chế tình trạng lũng đoạn thị trường thông qua việc bổ sung hành vi vi phạm trong kinh doanh chứng khoán; khuyến khích và đẩy mạnh giao dịch chứng khoán trên thị trường có tổ chức trên cơ sở quy định điều kiện chào bán chứng khoán ra công chúng…

Cùng với đó là việc tiến hành xử lý các hành vi thao túng giá chứng khoán trên thị trường để nâng cao tính minh bạch, trong sạch và kỷ luật thị trường, giúp nhà đầu tư có thêm niềm tin và sự an tâm khi giao dịch.

Năm 2011, thị trường chứng khoán Việt Nam có sự đổi mới khi giao dịch ký quỹ lần đầu tiên được đưa vào hoạt động. Sự ra đời của giao dịch này đã góp phần gia tăng thanh khoản, đa dạng hóa nghiệp vụ của công ty chứng khoán và tạo thêm nhiều cơ hội cho nhà đầu tư giao dịch trên thị trường.

Bên cạnh đó, HOSE đã thực hiện nhiều giải pháp kỹ thuật quan trọng nhằm thu hút nhà đầu tư và gia tăng thanh khoản cho thị trường chứng khoán. Điển hình như triển khai chỉ số VN30 (VN30 bao gồm 30 cổ phiếu có giá trị vốn hóa lớn được niêm yết trên sàn HOSE); điều chỉnh kéo dài thời gian giao dịch sang buổi chiều kể từ ngày 6/6/2012; áp dụng lệnh thị trường từ ngày 3/10/2012…

Ngoài ra, vào năm 2014 Ủy ban chứng khoán nhà nước cho ra mắt bộ chỉ số HOSE và các chỉ số VNMidcap, VNSmallcap và VN100. Các chỉ số này giúp nhà đầu tư hiểu rõ hơn thông tin chi tiết của thị trường, gia tăng cơ hội đầu tư theo chỉ số, ETF, phái sinh... Thêm vào đó, chúng tạo ra sự đồng bộ cũng như khả năng so sánh về chỉ số với các sở giao dịch chứng khoán trong khu vực. 

Song song với đó, thị trường chứng khoán Việt Nam đón nhận hình thức quỹ ETF nội đầu tiên với sự ra đời của Quỹ E1VFMVN30 (mô phỏng chỉ số VN30) vào ngày 6/10/2014, với quy mô ban đầu 202 tỷ đồng, tạo thêm sự lựa chọn cho các nhà đầu tư ưa thích chiến lược đầu tư thụ động.

Sự ra đời của các sản phẩm mới kết hợp cùng các quy định về pháp lý của cơ quan quản lý đã dần giúp ổn định thị trường và nới rộng thêm tỷ lệ sở hữu nhà đầu tư nước ngoài trên thị trường chứng khoán Việt Nam. 

Và thực sự các biện pháp này đã mang lại hiệu quả khi năm 2017, thị trường chứng khoán Việt Nam bùng nổ với hàng loạt con số liên tục lập đỉnh. Cụ thể, chỉ số VN-Index tăng hơn 48% lên đến 984 điểm; vốn hóa thị trường tăng hơn 70%; tổng giá trị danh mục nhà đầu tư nước ngoài vượt 31 tỷ USD; giá trị mua ròng của khối ngoại trên cả cổ phiếu và trái phiếu đạt hơn 44.000 tỷ đồng...

Ghi nhận cho thấy, chỉ số VN-Index lập đỉnh lịch sử với 1.204,33 điểm, vượt đỉnh 1.170,67 điểm vào tháng 4 năm 2007. Trong năm ghi nhận khối ngoại lập kỷ lục mua ròng với giá trị hơn 43.900 tỷ đồng; giá trị IPO dẫn đầu Đông Nam Á.

Thời điểm này thị trường chứng khoán Việt Nam lần đầu lọt vào danh sách theo dõi nâng hạng của Tổ chức tính toán chỉ số FTSE Russell từ danh sách theo dõi nâng hạng (Watch List) lên thị trường mới nổi loại hai (Secondary Emerging).

Trên HOSE, nhà đầu tư nước ngoài lập kỷ lục mua ròng vào năm 2018 với trị giá 43.076 tỷ đồng, tương đương khoảng 1.9 tỷ USD và giá trị giao dịch của nhà đầu tư nước ngoài duy trì ổn định quanh mức 17.63% trên tổng giá trị toàn thị trường.

Biểu đồ giá trị mua ròng của nhà đầu tư nước ngoài tại HOSE

Có thể thấy, giai đoạn này, sự phát triển của các nhà đầu tư trên thị trường chứng khoán Việt Nam không chỉ thể hiện qua sự tăng trưởng ấn tượng về thanh khoản giao dịch mà còn được thể hiện qua sự thành công của các đợt huy động vốn doanh nghiệp trên thị trường. Trong đó phải kể đến những thương vụ sang nhượng vốn thành công cho các đầu tư nước ngoài tại Sabeco, Vinamilk, Vinhomes…

Năm 2020, do ảnh hưởng của dịch bệnh Covid-19 thị trường chứng khoán Việt Nam chịu nhiều ảnh hưởng với những phiên suy giảm mạnh. Tuy vậy, nhờ các yếu tố vĩ mô ổn định, nhiều nhà đầu tư cá nhân tham gia thị trường chứng khoán Việt Nam đã có sự phục hồi trở lại so với các thị trường khu vực. Kết thúc phiên giao dịch cuối cùng của tháng 6/2020, VN-Index đóng cửa ở mức 825,11 điểm. Thanh khoản thị trường cổ phiếu ghi nhận sự tăng trưởng mạnh so với tháng trước, tăng lần lượt 59,62% về khối lượng và 31,32% về giá trị giao dịch.

Sau một năm đại dịch, 2021 được đánh giá là một năm thành công của thị trường chứng khoán Việt Nam cả về quy mô lẫn chất lượng. Điều này được minh chứng bằng các con số ấn tượng như:

• Vốn hóa thị trường tăng mạnh tới 46% so với năm 2020. 
• Chỉ số VN-Index cũng đã tăng 35% so với thời điểm cuối năm 2020. 
• Số lượng nhà đầu tư tham gia mở tài khoản giao dịch chứng khoán đạt mức kỷ lục trên 1,5 triệu tài khoản, con số này bằng 4 năm trước đó cộng lại

Theo chia sẻ của bà Tạ Thanh Bình, Vụ trưởng Vụ phát triển Thị trường, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước trên phương tiện truyền thông, lần đầu tiên thị trường chứng kiến được một phiên giao dịch của thanh khoản đạt 2.3 tỷ USD, trong khi giá trị giao dịch một phiên đạt 1 tỷ USD. Chỉ số VN-Index cũng lần đầu tiên vượt qua mốc lịch sử 1.500 điểm. Những điều này càng khẳng định sự trưởng thành thực sự của thị trường chứng khoán Việt Nam

Thị trường chứng khoán Việt Nam giai đoạn 2010 - 2021 có những bước chuyển mình mạnh mẽ

Thị trường chứng khoán Việt Nam năm 2022

Tính đến quý 3 năm 2022, thị trường chứng khoán Việt Nam trải qua nhiều biến động. Cụ thể, vào đầu năm 2022, chỉ số VN-Index liên tiếp lập đỉnh lịch sử kể từ khi thành lập đạt mức 1.528 điểm.

Tuy nhiên, vào quý 2 năm 2022, chỉ số VN-Index sụt giảm 20% từ 1.492,15 điểm về còn 1.197,6 điểm. 

Đến quý 3, trước động thái tăng lãi suất của Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (FED) và Ngân hàng nhà nước Việt Nam, thị trường đã có phiên giảm rất mạnh. Theo ghi nhận, chỉ số VN-Index giảm tới 23.67% so với đầu năm. Tính đến cuối tháng 9/2022, chỉ số VN-Index đã mất 10.6% giảm xuống mức thấp nhất trong vòng gần 20 tháng (chỉ số VN-Index đóng cửa tại mốc 1.114,93 điểm). 

Cũng trong năm 2022, lần đầu tiên trong lịch sử thị trường chứng khoán Việt Nam chứng kiến hàng loạt sai phạm của các doanh nghiệp, cá nhân được phanh phui và xử lý nghiêm. Điển hình là vụ nâng 1.5 tỷ đồng lên 4.300 tỷ đồng rồi niêm yết cổ phiếu chiếm đoạt hơn 6.412 tỷ đồng của nhà đầu tư tại Công ty cổ phần Xây dựng FLC Faros (Mã chứng khoán: ROS).

Theo đánh giá của các chuyên gia trong ngành, năm 2022 thị trường chứng khoán Việt Nam chịu nhiều sự tác động đến từ các yếu tố trong cũng như ngoài nước. Theo đó, việc tăng giá nguyên, nhiên vật liệu thế giới hay cuộc xung đột giữa Nga và Ukraine… cũng có những tác động nhất định đến nền kinh tế thế giới và Việt Nam, từ đó tác động đến nhiều nhóm ngành và ảnh hưởng đến thị trường chứng khoán. 

Đặc biệt việc tỷ giá USD liên tục tăng cao cũng có những tác động nhất định đến thị trường chứng khoán. Các nguồn thông tin cho thấy, việc tỷ giá căng thẳng đã khiến chỉ số chứng khoán bị sụt giảm, thanh khoản giao dịch cũng lao dốc mạnh. Cụ thể, trên sàn chứng khoán TP.HCM (HoSE), nhà đầu tư nước ngoài đã quay đầu bán ròng 128 tỉ đồng trong tuần qua.

Mức độ tác động khi tỷ giá tăng giữa các nhóm ngành và từng doanh nghiệp là khác nhau. Cho nên theo các chuyên gia, giai đoạn này nhà đầu tư cần nghiên cứu kỹ để có thể đưa ra các quyết định đầu tư chứng khoán phù hợp.

Tuy nhiên, theo nhiều phân tích, nhìn về dài hạn, thị trường chứng khoán Việt Nam được đánh giá có tiềm năng tăng trưởng lớn, đặc biệt khi kinh tế Việt Nam đang hưởng lợi từ chiến lược xoay trục của dòng vốn đầu tư quốc tế. Việc bùng nổ số lượng lớn nhà đầu tư mới tham gia, nâng tổng số tài khoản giao dịch chứng khoán vượt ngưỡng 6,3 triệu được đánh giá sẽ là động lực giúp thị trường chứng khoán Việt Nam bùng nổ trong vòng 3 - 5 năm tới.

Có thể thấy, sau một chặng đường 22 năm với nhiều thăng trầm đã đưa thị trường chứng khoán Việt Nam bắt đầu từ thị trường cận biên lên thị trường mới nổi và trở thành điểm đến an toàn, tin cậy cho các nhà đầu tư trong nước và quốc tế. Mặc dù trải qua nhiều biến động nhưng không ngừng đổi mới, trưởng thành và phát triển mạnh mẽ. Tin rằng, với những nỗ lực phát triển trong hiện tại thị trường chứng khoán Việt Nam có thể nâng tầm sánh vai cùng các thị trường chứng khoán trên thế giới trong một tương lai không xa.