Chỉ số phát triển con người (HDI) là gì? Công thức tính và ý nghĩa

Chỉ số phát triển con người là gì?

Chỉ số phát triển con người là thước đo phản ánh sự phát triển của con người dựa trên 3 phương diện:

• Sức khỏe: Được thể hiện qua tuổi thọ trung bình
• Tri thức: Được thể hiện qua chỉ số giáo dục
• Thu nhập: Được thể hiện qua tổng thu nhập quốc gia bình quân đầu người.

Chỉ số phát triển con người trong tiếng Anh gọi là Human Development Index, ký hiệu là HDI. 

Căn cứ Quyết định 05/2023/QĐ-TTg, bảng xếp hạng phát triển con người của các quốc gia, vùng lãnh thổ hoặc các vùng, miền, địa phương, bộ phận dân cư trên địa bàn của một quốc gia, vùng lãnh thổ được phân thành 4 nhóm:

• Nhóm 1: Đạt mức rất cao với HDI ≥ 0,800
• Nhóm 2: Đạt mức cao với 0,700 ≤ HDI < 0,800
• Nhóm 3: Đạt mức trung bình với 0,550 ≤ HDI < 0,700
• Nhóm 4: Đạt mức thấp với HDI < 0,550

Chỉ số phát triển con người (HDI) là gì?

Công thức tính và phương pháp tính HDI

Công thức tính

Căn cứ Quyết định 05/2023/QĐ-TTg, chỉ số phát triển con người được tính dựa trên 3 yếu tố thành phần:

• Chỉ số sức khỏe (ký hiệu: I tuổi thọ)
• Chỉ số giáo dục (ký hiệu: I giáo dục)
• Chỉ số thu nhập (ký hiệu: I thu nhập) 

Công thức tính chỉ số phát triển con người (HDI) là:

Trong đó:

- I sức khỏe: Được tính thông qua chỉ tiêu tuổi thọ trung bình tính từ lúc sinh (còn được gọi là tuổi thọ bình quân hay triển vọng sống trung bình khi sinh).

- I giáo dục: Được tính thông qua 2 chỉ tiêu:

• Số năm đi học bình quân của những người từ 25 tuổi trở lên
• Số năm đi học kỳ vọng của trẻ em trong độ tuổi đi học

- I thu nhập: Được tính thông qua chỉ tiêu tổng thu nhập quốc gia (GNI) bình quân đầu người theo sức mua tương đương (PPP).

HDI nhận giá trị trong khoảng từ 0 đến 1 (0 ≤ HDI ≤ 1). Trong đó:

• HDI đạt tối đa bằng 1, thể hiện trình độ phát triển con người ở mức lý tưởng
• HDI tối thiểu bằng 0, thể hiện xã hội không có sự phát triển mang tính nhân văn. 

Phương pháp tính các chỉ số thành phần

Chỉ số sức khỏe

Chỉ số giáo dục

Chỉ số giáo dục được tính thông qua 02 chỉ tiêu:

• Số năm đi học bình quân của những người từ 25 tuổi trở lên
• Số năm đi học kỳ vọng của trẻ em trong độ tuổi đi học.

Công thức tính chỉ số giáo dục:

Trong đó:

- Chỉ số số năm đi học bình quân được tính bằng công thức sau:

- Chỉ số số năm đi học kỳ vọng được tính bằng công thức sau:

Chỉ số thu nhập

Chỉ số thu nhập được tính bằng công thức sau:

Ý nghĩa của chỉ số phát triển con người

- Chỉ số phát triển con người là chỉ số phản ánh đầy đủ động thái và thực trạng kinh tế - xã hội của một quốc gia và vùng lãnh thổ trong kỳ quan sát.

- Trong quá trình phát triển nền kinh tế của đất nước, vai trò của con người ngày càng được nâng cao, con người không chỉ là nguồn lực mà còn là mục tiêu của sự phát triển. Chỉ số phát triển con người là một trong những tiêu chí để đánh giá kết quả thực hiện các chủ trương, chính sách phát triển kinh tế - xã hội của quốc gia.

- Chỉ số phát triển con người không chỉ được tính theo phạm vi quốc gia mà chỉ số này còn có thể áp dụng cho từng địa phương hoặc cho một nhóm dân cư nhất định nhằm mục đích phản ánh trình độ phát triển của con người của địa phương, của nhóm dân cư đó.

- Tuy nhiên, cần lưu ý rằng, chỉ số phát triển con người chưa thể phản ánh toàn diện mọi khía cạnh của nền kinh tế - xã hội. Vì vậy, cần kết hợp HDI với các chỉ tiêu kinh tế - xã hội khác để đưa ra đánh giá chính xác nhất.

Chỉ số phát triển con người ở Việt Nam đã tăng 2 bậc xếp hạng

Theo báo cáo phát triển con người giai đoạn 2021 - 2022 của Chương trình phát triển Liên hợp quốc (UNDP), chỉ số phát triển con người đã giảm trên toàn cầu 2 năm liên tiếp nguyên nhân chủ yếu do dịch Covid-19. 

Xét trong khu vực Đông Nam Á, Singapore là quốc gia có chỉ số phát triển con người cao nhất trong khu vực, với HDI đạt 0,939 vào năm 2021. Các vị trí tiếp theo lần lượt là:

• Brunei với HDI đạt 0,829 vào năm 2021, xếp vị trí thứ 2 trong khu vực Đông Nam Á
• Malaysia với HDI đạt 0,803 >> Xếp vị trí thứ 3 trong khu vực Đông Nam Á
• Thái Lan với HDI đạt 0,8 >> Xếp vị trí thứ 4 trong khu vực Đông Nam Á
• Indonesia với HDI đạt 0,705 >> Xếp vị trí thứ 5 trong khu vực Đông Nam Á
• Việt Nam với HDI đạt 0,703 >> Xếp vị trí thứ 6 trong khu vực Đông Nam Á

Chỉ số phát triển con người ở Việt Nam tăng 2 bậc xếp hạng

Về cơ bản chỉ số HDI của Việt Nam trong năm 2021 không có nhiều thay đổi so với năm 2019 (HDI đạt 0,704). Chỉ số phát triển con người của Việt Nam đã tăng 2 bậc xếp hạng toàn cầu: Từ 117/189 quốc gia vào năm 2019 tăng lên 115/191 quốc gia trong năm 2021. Điều đó phần nào đánh giá được sự tiến bộ của con người Việt Nam.

Như vậy, dựa vào chỉ số phát triển con người (HDI) có thể đánh giá được sự phát triển của con người theo 3 phương diện: sức khỏe, tri thức, thu nhập.Tuy nhiên, nên kết hợp với các chỉ số kinh tế - xã hội khác để đưa ra đánh giá phù hợp nhất.