Cách mạng công nghiệp 4.0 và những tác động đối với Việt Nam

Cách mạng công nghiệp 4.0 là gì?

Cách mạng công nghiệp 4.0, (hay Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4) tên tiếng Anh là Industrial Revolution 4.0, là thời kỳ của sự kết hợp tất cả những kiến thức trong các lĩnh vực vật lý, kỹ thuật số và sinh học, tạo ra vô số những công nghệ mới và tác động sâu sắc đến đời sống kinh tế, chính trị, xã hội của thế giới.

Cách mạng công nghiệp 4.0 kết nối công nghệ kỹ thuật số và vật lý. Điều này cho phép sự liên kết tốt hơn giữa các bộ phận, đối tác, nhà cung cấp, các sản phẩm và con người, giúp tăng năng suất, thúc đẩy tăng trưởng và cải thiện quy trình sản xuất.

Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 kết nối công nghệ kỹ thuật số và vật lý

Sản phẩm của cách mạng công nghiệp 4.0

Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 được đánh dấu bằng những đột phá trong các tiến bộ khoa học - kỹ thuật nổi bật trong các lĩnh vực như:

• Robotics
• Công nghệ AI
• Công nghệ nano
• Máy tính lượng tử
• Công nghệ sinh học
• Điện toán phân tán 
• In 3D
• Phương tiện vận tải không người lái

Sự ra đời của cách mạng công nghiệp 4.0

Lịch sử thế giới đã trải qua 3 cuộc cách mạng công nghiệp là cuộc cách mạng lần thứ 1 về sản xuất cơ khí vào những năm cuối thế kỷ 18, cuộc cách mạng lần thứ 2 về sản xuất hàng hóa vào cuối thế kỷ 19, cuộc cách mạng số hóa vào những năm 1960 và giờ đây là thời kỳ của công nghệ kỹ thuật số 4.0.

Cách mạng công nghiệp 4.0 ra đời năm 2011 được khởi nguồn từ nước Đức do một nhóm nhà khoa học người Đức giới thiệu lần đầu tiên.

Năm 2013, cụm từ “Cách mạng công nghiệp 4.0” (Industrial Revolution 4.0) bắt đầu được sử dụng phổ biến và rộng rãi. 

Đặc trưng của cách mạng công nghiệp 4.0

Cách mạng công nghiệp 4.0 có thể khái quát qua các đặc trưng chính như sau:

• Thúc đẩy sự phát triển của máy móc tự động hóa và hệ thống sản xuất thông minh dựa trên sự kết hợp công nghệ cảm biến, phân tích dữ liệu lớn, điện toán đám mây và sự kết nối internet vạn vật.
• Sử dụng công nghệ in 3D để sản xuất ra sản phẩm một cách hoàn chỉnh nhất nhờ đơn giản hóa các dây chuyền sản xuất không phải qua giai đoạn lắp ráp các thiết bị phụ trợ.
• Vật liệu mới và công nghệ nano tạo ra cấu trúc vật liệu ứng dụng rộng rãi trong các lĩnh vực.
• Công nghệ AI và sự điều khiển cho phép con người kiểm soát từ xa giúp tương tác nhanh hơn và chính xác hơn.

Công nghệ AI điều khiển máy móc hoạt động

Tác động của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0

Cách mạng công nghiệp 4.0 là một mốc quan trọng của kỷ nguyên số giúp thúc đẩy kinh tế vượt trội nhờ những tiến bộ khoa học - kỹ thuật số tạo điều kiện cho doanh nghiệp thích ứng nhanh chóng với sự thay đổi của thị trường.

Mặt tích cực của cách mạng công nghiệp 4.0

Cách mạng công nghiệp 4.0 tác động to lớn đến kinh tế, xã hội và môi trường đối với toàn cầu, khu vực và trong từng quốc gia.

Về mặt kinh tế:

Cách mạng công nghiệp 4.0 có tác động đến tiêu dùng, sản xuất và giá cả. Cuộc cách mạng giúp các công ty dễ dàng chia sẻ dữ liệu và hợp tác giữa các khách hàng, nhà sản xuất, nhà cung cấp trong chuỗi cung ứng. Điều này giúp cải thiện năng suất và khả năng cạnh tranh, cho phép chuyển sang nền kinh tế kỹ thuật số tạo cơ hội tăng trưởng kinh tế bền vững.

Các doanh nghiệp nhờ áp dụng khoa học kỹ thuật đã có những bước tiến mạnh mẽ đem lại nhiều lợi ích cụ thể như sau:

• Tăng năng suất và thúc đẩy doanh thu.
• Giúp doanh nghiệp tối ưu hóa quy trình sản xuất.
• Dịch vụ khách hàng tốt hơn, tăng tính trải nghiệm khách hàng.
• Tạo ra những sản phẩm mới.
• Tăng tốc và phát triển công nghệ hiện đại

Về mặt xã hội: 

• Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4 tạo điều kiện cho những lao động có kỹ năng và trình độ phát triển.
• Các khoản tiền phụ cấp được đề cập đến để cấp cho một số trường hợp nhất định như ốm đau, thất nghiệp,...

Về mặt môi trường:

Cuộc cách mạng công nghiệp lần 4 đem lại nhiều lợi ích từ ngắn hạn cho đến trung hạn và dài hạn cho môi trường. Cụ thể:

• Giúp tiết kiệm năng lượng, nguyên vật liệu và thân thiện với môi trường.
• Giảm thiểu bớt lượng chất thải ra môi trường gây ô nhiễm.

Mặt tiêu cực của cách mạng công nghiệp 4.0

Bên cạnh những lợi ích mà cách mạng công nghiệp đem lại, vẫn còn tồn tại một số những mặt tiêu cực của cách mạng công nghiệp 4.0 bao gồm:

• Đe dọa an ninh mạng và quyền riêng tư.
• Trình độ và kỹ năng của người lao động chưa cao.
• Gia tăng bất bình đẳng trên toàn cầu, làm chênh lệch về thu nhập và tài sản giữa một bên là lao động ít kỹ năng và một bên là lao động có trình độ cao.
• Thiết bị máy móc còn nhiều những hạn chế.
• Chi phí đầu tư thiết bị công nghệ cao.

Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 tại Việt Nam và các tác động

Tại Việt Nam, cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4 đem lại sự bất bình đẳng giữa lợi nhuận so với vốn đầu tư và lợi nhuận so với sức lao động do quá trình tự động hóa thay thế người lao động bằng máy móc.

Ngoài ra, sự phân tầng xã hội giữa “kỹ năng thấp/lương thấp” và “kỹ năng cao/lương cao” ngày càng trở nên trầm trọng do yếu tố tri thức quyết định.

Cách mạng công nghiệp còn tác động mạnh mẽ lên các nhóm ngành dưới đây:

Trong nông nghiệp

Cách mạng công nghiệp 4.0 là sự tích hợp của công nghệ số, công nghệ sinh học và vật lý sẽ tạo ra nền sản xuất thông minh, trong đó nông nghiệp là lĩnh vực được ưu tiên triển khai. 

Đối với Việt Nam, cách mạng công nghiệp 4.0 phát triển mạnh mẽ đòi hỏi Việt Nam còn nhiều thách thức đáng kể bao gồm:

• Khả năng ứng dụng, hấp thụ các công nghệ của Việt Nam rất hạn chế.
• Vấn đề bất bình đẳng vì những người dân có trình độ và năng lực còn hạn chế khó được hưởng lợi.

Trong giáo dục

Cơ hội và thách thức đối với các cơ sở giáo dục trước sự tác động của cuộc cách mạng 4.0 luôn có sự đan xen lẫn nhau. Cụ thể là:

• Tác động đến nội dung dạy học: Cách mạng công nghiệp phát triển đòi hỏi người lao động phải có trình độ chuyên môn. Điều này đặt ra yêu cầu cho giáo dục phải cung cấp cho người học cả những kỹ năng mềm khác ngoài các kiến thức hàn lâm.
• Tác động đến phương pháp dạy học và hình thức tổ chức lớp học: Sự tác động của công nghệ làm thay đổi các phương thức dạy học thay vì chỉ sử dụng giấy, bút, bảng,...sang học trực tuyến. Mô hình ảo làm cho trường học quản lý và bố trí được cán bộ và lớp học hiệu quả.
• Tạo ra nhu cầu đào tạo cao cho cơ sở giáo dục: Cách mạng công nghiệp 4.0 tạo ra cơ hội đào tạo những người mới chưa qua đào tạo và những người đã đi làm, từ công nhân đến kỹ sư đều phải thay đổi, cập nhật về kiến thức và kỹ năng ở mức độ cao hơn. 
• Làm thay đổi các hoạt động trong cơ sở đào tạo: Thay đổi những mô hình giảng dạy mới như đào tạo trực tuyến không cần lớp học, không cần giáo viên đứng lớp, người học sẽ được giảng dạy qua internet.

Trong y tế

Trong y tế, cách mạng công nghệ 4.0 thực sự đã mang đến rất nhiều đột phá mới. Máy móc với dung lượng bộ nhớ lớn sẽ giúp bác sĩ phân tích các hình ảnh y học nhanh và chuẩn xác hơn như xét nghiệm gen di truyền, sinh học phân tử,...

Phẫu thuật robot, phẫu thuật máy tính hỗ trợ tránh được xâm lấn tối thiểu và giúp phẫu thuật viên điều khiển cuộc mổ bằng một trong hai cách: Trực tiếp qua điều khiển từ xa hoặc thông qua điều khiển máy tính.

Trong ngành ngân hàng

Lĩnh vực ngân hàng ít chịu ảnh hưởng mạnh hơn từ cách mạng công nghiệp 4.0 nhưng cũng có những thay đổi đáng kể bao gồm:

• Thay đổi  kênh phân phối sản phẩm, dịch vụ ngân hàng truyền thống sang các kênh số hóa tạo điều kiện cho các giao dịch ngân hàng được thực hiện bằng hình thức trực tuyến thông qua Internet.
• Thay đổi mô hình kinh doanh, quy trình nghiệp vụ và phương thức quản trị nhờ sự phát triển mạnh mẽ của AI.
• Sự phát triển của các dịch vụ trực tuyến đang ngày càng phổ biến khiến nhu cầu nhân lực ngành ngân hàng giảm
• Hệ thống cơ sở dữ liệu ngân hàng được mở rộng và cải thiện.

Một số ngân hàng thương mại lớn như Vietinbank, VPBank v.v… đang khuyến khích sử dụng các dịch vụ của Internet banking bằng việc thưởng thêm lãi suất cho những người gửi tiết kiệm sử dụng dịch vụ này.

Một số ngành khác

Ngoài các ngành tiêu biểu, cuộc cách mạng công nghiệp lần 4 còn tác động đến những nhóm ngành khác ở Việt Nam như sau:

Ngành du lịch:

Ngành du lịch là một ngành có nhiều triển vọng và đóng vai trò quan trọng ở Việt Nam. Theo đó:

• Ngành du lịch toàn cầu lại có xu hướng tăng trưởng tốt. Trong khi đó, Việt Nam là một nước có nhiều khu du lịch và các kỳ quan hùng vĩ.
• Ngành du lịch ít chịu ảnh hưởng toàn cầu hóa.
• Các sản phẩm du lịch ít bị cạnh tranh quốc tế.

Ngành dệt may:

Ở Việt Nam, ngành dệt may đạt được tốc độ tăng trưởng xuất khẩu cao. Tuy nhiên, những năm gần đây, triển vọng của ngành dệt may hết sức bấp bênh, dẫn đến việc các doanh nghiệp hiện đang hoạt động kêu gọi không đầu tư thêm vào ngành này nữa. 

Ngành điện tử: 

Ngành công nghiệp điện tử của Việt Nam hiện nay có khoảng 510.000 lao động đang làm việc trong ngành, với khoảng 66% là lao động nữ. Trong thời gian sắp tới những công nghệ đột phá như in 3D, người máy và internet vạn vật đang được triển khai mạnh mẽ.

Tác động của cách mạng công nghiệp 4.0 lên các nhóm ngành

Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đã làm thay đổi cách thức sản xuất, chế tạo. Nhiều những phát minh tiên tiến và hiện đại ra đời tạo điều kiện thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội. Có thể khẳng định đây là cuộc cách mạng đánh dấu sự chuyển giao công nghệ sản xuất to lớn nhất trong lịch sử.