9 kiến thức chứng khoán cơ bản cho người mới bắt đầu

Khi bắt đầu có ý định tham gia vào thị trường chứng khoán, các nhà đầu tư cần nắm được ít nhất 9 kiến thức cơ bản chứng khoán sau đây để có hành trang bước vào một lĩnh vực rất tiềm năng về lợi nhuận nhưng cũng tồn tại rủi ro cao.

Chứng khoán là gì? Cách mở tài khoản chứng khoán

Chứng khoán là một bằng chứng xác nhận sự sở hữu hợp pháp của người sử dụng đó với tài sản hoặc phần vốn của công ty hay tổ chức đã phát hành.

Chứng khoán bao gồm trái phiếu, cổ phiếu, chứng chỉ quỹ, chứng khoán phái sinh,… Ngoài ra, chứng khoán cũng được coi là 1 phương tiện hàng hoá trừu tượng, có thể thỏa thuận hay thay thế được, đại diện cho 1 giá trị tài chính.

Việc đầu tiên và bắt buộc khi bạn muốn đầu tư chứng khoán đó chính là mở tài khoản chứng khoán. Bạn không cần đến công ty chứng khoán trực tiếp, hoàn toàn có thể mở tài khoản qua ngân hàng hoặc qua các công ty môi giới chứng khoán uy tín.

Một số Công ty chứng khoán uy tín tại Việt Nam giúp bạn mở tài khoản dễ dàng:

• Công ty Cổ phần Chứng khoán VNDIRECT (VND)
• Công ty Cổ phần Chứng khoán Sài Gòn (SSI)
• Công ty TNHH Chứng khoán Vietcombank (VCBS)
• Công ty Cổ phần Chứng khoán Rồng Việt (VDSC)
• Công ty Cổ phần Chứng khoán FPT (FPTS)

Lưu ý: Khi mở tài khoản chứng khoán, bạn cần cung cấp Email, số điện thoại chính xác, thường xuyên sử dụng để Công ty chứng khoán gửi các thông tin qua đó. Sau đó là đăng ký dịch vụ và cung cấp thông tin tài khoản ngân hàng, cùng hướng dẫn chuyển tiền (tài khoản của công ty chứng khoán mở tại 1 ngân hàng nào đó).

Chứng khoán là gì?

So sánh giữa Thị trường chứng khoán sơ cấp và thứ cấp

Bạn cần hiểu về thị trường chứng khoán mà bạn đầu tư vào. Hiện nay có 2 loại: Thị trường chứng khoán sơ cấp và thị trường chứng khoán thứ cấp:

• Thị trường chứng khoán sơ cấp là thị trường cho phép chứng khoán phát hành lần đầu tiên cho các nhà đầu tư. Vì là lần đầu nên vốn của nhà đầu tư sẽ chuyển sang cho Tổ chức phát hành (được định nghĩa tại khoản 21 Điều 4 Luật Chứng khoán 2019) (chứ không chuyển sang cho nhà đầu tư khác như bên thứ cấp). Do đó, bản chất của hoạt động này là tăng vốn điều lệ trên thị trường chứng khoán. Phương thức phát hành của thị trường chứng khoán sơ cấp là phát hành riêng lẻ và phát hành ra công chúng.
• Thị trường chứng khoán thứ cấp là thị trường cho phép mua đi bán lại với nhau giữa các nhà đầu tư sau khi đã được phát hành lần đầu ở thị trường sơ cấp. Như vậy, quá trình này làm thay đổi quyền sở hữu chứng khoán giữa các nhà đầu tư, cho nên vốn điều lệ của Tổ chức phát hành không đổi. Mục tiêu cao nhất của thị trường chứng khoán thứ cấp là tạo ra tính thanh khoản. Ví dụ: Một nhà đầu tư A đang cần tiền và sở hữu 1 loại cổ phiếu A+, có thể bán ngay loại cổ phiếu A+ này cho nhà đầu tư B đang có tiền nhàn rỗi và muốn đầu tư mua cổ phiếu A+ để sinh lời. Đây chính là tính thanh khoản. Tính thanh khoản giúp Tổ chức phát hành trên Thị trường chứng khoán thứ cấp khi cần vốn cho các dự án kinh doanh của mình dễ dàng tăng vốn điều lệ, mở rộng sản xuất kinh doanh.
  Tổng kết lại điểm khác nhau giữa Thị trường chứng khoán sơ cấp và thứ cấp:

Một số khái niệm thời gian trong chứng khoán

Để tham gia thị trường chứng khoán, bạn cũng cần nắm được các khái niệm thời gian cơ bản:

• Ngày giao dịch: Là ngày bạn quyết định mua/bán cổ phiếu và đã mua/bán thành công trên thị trường.
• Ngày T, T+1, T+2, T+3: Trong quá trình giao dịch chứng khoán, khi bạn đã giao dịch mua bán thành công nghĩa là bạn đã chốt được giá, ngày đó theo mốc thời gian được tính là ngày T. Tiếp sau đó 01 ngày làm việc là ngày T+1, tiếp sau đó thêm 01 ngày làm nữa là ngày T+2, và thêm 01 ngày làm việc tiếp là ngày T+3.
• Ngày thanh toán: Là ngày cổ phiếu được chuyển nhượng giữa người mua và người bán. Theo quy định mới nhất từ ngày 01/01/0216, ngày thanh toán là 16h30 ngày T+2, tức là sau giờ giao dịch hàng ngày kết thúc lúc 14h45.

Nhận biết chứng khoán chưa Lưu ký và Chứng khoán đã Lưu ký

Theo khoản 34 Điều 4 Luật Chứng khoán 2019, lưu ký chứng khoán được định nghĩa như sau:

“34. Lưu ký chứng khoán là việc nhận ký gửi, bảo quản, chuyển giao chứng khoán cho khách hàng, giúp khách hàng thực hiện các quyền liên quan đến chứng khoán lưu ký.”

Hiểu đơn giản, chứng khoán lưu ký là khi các cổ đông, đại diện ở đây là Hội đồng quản trị Công ty Đại chúng đã ký gửi số chứng khoán họ đang sở hữu cho một tổ chức, tại Việt Nam tổ chức này chính là Trung tâm Lưu ký Chứng khoán Việt Nam quản lý và bảo đảm quyền sở hữu chứng khoán cho mọi cổ đông.

Chứng khoán chưa lưu ký chính là các giấy tờ/sổ sách chứng minh quyền sở hữu cổ phần của khách hàng. Việc chuyển nhượng các giấy tờ này thực hiện theo hai trường hợp sau:

• Nếu công ty đó chưa đăng ký lưu ký với VSD hay chưa phải là công ty đại chúng: Trong tình huống này, khách hàng vẫn có thể thực hiện trao đổi, mua bán cổ phần chưa lên sàn được thông qua chính công ty này. Ngoài ra, giống như chứng khoán lưu ký, bạn sẽ được hưởng các quyền lợi như cổ tức hay quyền tham dự đại hội cổ đông.
• Nếu công ty đó đã đăng ký lưu ký với VSD và đã có mã chứng khoán: Khi đó, khách hàng sẽ không thể tự mua bán với nhau thông qua sổ cổ đông hay giấy tờ chứng minh quyền sở hữu cổ phần được. Lúc này, bắt buộc bạn phải thực hiện lưu ký số cổ phần đó để chuyển giấy tờ sang trạng thái chứng khoán đã lưu ký mới có thể giao dịch trên sàn chứng khoán.

Giá tham chiếu và cách tính

Trên sàn HOSE (Sở giao dịch chứng khoán TP Hồ Chí Minh) và sàn HNX (Sở giao dịch chứng khoán Hà Nội), giá đóng cửa hôm nay chính là giá tham chiếu ngày mai (Giá đóng cửa là giá giao dịch thành công cuối cùng trong ngày). Tương tự, giá đóng cửa ngày mai cũng chính là giá tham chiếu ngày kia,… Theo một trình tự như vậy sẽ tạo sự liền mạch về giá thị trường.

Ví dụ: Trên sàn HOSE, giá tham chiếu của cổ phiếu BID (Ngân hàng BIDV) ngày 15/7/2021 là 42.600đ, đây cũng là giá đóng cửa giao dịch thành công cuối cùng của mã cổ phiếu BID ngày 14/7/2021.

Bên cạnh đó, trên sàn UPCOM có cách tính giá tham chiếu khác: Giá bình quân gia quyền hôm nay là giá tham chiếu ngày mai, tương đương giá tham chiếu hôm nay bằng bình quân gia quyền toàn bộ gia dịch phiên hôm qua.

Với một số trường hợp đặc biệt, giá tham chiếu không được tính theo quy tắc thông thường, giá tham chiếu bị tụt sâu so với giá đóng cửa (HOSE/HNX) hoặc giá bình quân gia quyền (UPCM). Đó là những trường hợp đặc biệt khi mà giá tham chiếu bị điều chỉnh bởi cổ tức tiền mặt, cổ tức cổ phiếu, quyền mua của công ty niêm yết (Ngày giao dịch không hưởng quyền).

Vốn hoá thị trường, cổ phiếu Blue-chip, Penny, MidCap

Vốn hoá thị trường (Giá trị vốn hoá thị trường) được định nghĩa là giá trị của 1 công ty tính theo giá thị trường, tính theo công thức:

Vốn hoá thị trường = Số liệu cổ phiếu đang lưu hành x Giá thị trường của cổ phiếu

Ví dụ: Công ty A có 5.000 cổ phiếu đang lưu hành với giá thị trường là 35.200đ/cổ phiếu. Vậy vốn hoá thị trường của Công ty A = 5.000 x 35.200 = 176.000.000đ.

Vốn hoá thị trường được ứng dụng hữu ích trong nhiều vấn đề như đánh giá quy mô 1 công ty, định giá doanh nghiệp bằng cách so sánh vốn hoá thị trường với lợi nhuận doanh nghiệp đó đang làm ra.

Định nghĩa cổ phiếu Blue-chip, Penny, MidCap

• Cổ phiếu Blue-Chip là cổ phiếu của các công ty có vốn hoá thị trường lớn.
• Cổ phiếu Penny là cổ phiếu của các công ty có vốn hoá thị trường nhỏ.
• Cổ phiếu Midcap là cổ phiếu của các công ty có vốn hoá thị trường trung bình.

Như vậy 3 khái niệm này ám chỉ quy mô của 1 công ty niêm yết trên thị trường chứng khoán với tiêu chí so sánh trực tiếp là vốn hoá thị trường.

Tìm hiểu thêm: Chi tiết về 3 loại cổ phiếu Blue-Chip, Penny và Midcap

Một số loại cổ phiếu Blue-Chip trên thị trường chứng khoán hiện nay là:

• BVH - Tập đoàn Bảo Việt
• FPT - Công ty Cổ phần FPT
• HPG - CTCP Tập đoàn Hòa Phát
• VNM - CTCP Sữa Việt Nam - VINAMILK
• HVN - Tổng Công ty Hàng không Việt Nam
• PNJ - CTCP Vàng bạc Đá quý Phú Nhuận
• VHM - CTCP Vinhomes

Phân tích kỹ thuật chứng khoán

Phân tích kỹ thuật (Technical analysis) là phương pháp phân tích chứng khoán dựa vào dữ liệu biến động giá cổ phiếu, khối lượng nhằm dự đoán các biến động về cung - cầu với cổ phiếu. Từ đó, các nhà đầu tư sẽ đi đến quyết định thời điểm nên mua vào, bán ra hay giữ cổ phiếu trên thị trường.

Nền tảng phân tích kỹ thuật trong chứng khoán dựa vào lý thuyết Dow, nó chỉ ra cổ phiếu là công cụ phản ảnh tất cả mọi thứ ảnh hưởng đến tâm lý, chính sách, kết quả kinh doanh,...

Bạn có thể mất vài ngày, vài tháng, hay thậm chí lâu hơn để tìm hiểu về phân tích kỹ thuật, nhưng để ứng dụng nhuần nhuyễn phương pháp này thì cần rất nhiều thời gian.

Nếu là người mới bắt đầu tìm hiểu phân tích kỹ thuật, bạn nên nắm được 4 hoạt động phân tích kỹ thuật và dự đoán các xu hướng trong tương lai sau đây:

• Xu hướng: Xác định được xu hướng của thị trường/cổ phiếu sẽ giúp ta có định hướng và hướng dẫn vận hành cổ phiếu trong sự vận động của thị trường. Có 3 xu hướng hiện nay:

+ Xu hướng tăng (Uptrend): Khi nhu cầu ở mức cao và nguồn cung thấp, giá cổ phiếu tăng.

+ Xu hướng giảm (Downtrend): Khi nhu cầu ở mức thấp và nguồn cung cao, giá cổ phiếu giảm.

+ Xu hướng ngang (Sideways): Phát sinh đường ngang khi mức cung và cầu bằng nhau, giá giao động nhỏ xung quanh trục nằm ngang.

• Đường xu hướng: Xu hướng được phản ánh trong biểu đồ, các đường xu hướng được bổ sung vào biểu đồ để làm rõ thông tin cho cổ phiếu mà bạn quan tâm. Trong biểu đồ sẽ có đường xu hướng màu xanh hoặc màu đỏ.

Đường xu hướng Xanh - Đỏ trong phân tích kỹ thuật chứng khoán

• Khối lượng: Đây là số cổ phần của 1 Công ty hoặc toàn bộ thị trường được giao dịch trong 1 thời gian cụ thể. Đây là một trong những yếu tố kỹ thuật quan trọng mà bạn cần xem xét. Việc nghiên cứu dữ liệu lịch sử về khối lượng của Công ty và dự đoán hướng đi của cổ phiếu để quyết định việc mua/bán. Thông thường, niềm tin của NĐT là khi giá tăng, khối lượng tăng thì giá cổ phiếu sẽ tăng trong tương lai.
• Các dạng biểu đồ: Biểu đồ giá là đồ thị diễn biến của giá cổ phiếu trong 1 khoảng thời gian. Trên thế giới có nhiều loại biểu đồ, ví dụ như: Biểu đồ đường (line charts), biểu đồ thanh (bar chart), biểu đồ hình vẽ và điểm, biểu đồ nến Nhật (Candlestick chart),... Tại Việt Nam, loại được sử dụng phổ biến nhất là biểu đồ nến Nhật, thể hiện qua nến xanh và nến đỏ.

Biểu đồ Nến Nhật

Hướng dẫn cách đầu tư chứng khoán cơ bản

Để đầu tư chứng khoán, bạn cần nắm được những điểm sau:

• Đầu tiên, bạn cần mở 1 tài khoản đầu tư chứng khoán tại Công ty chứng khoán, nên chọn những công ty uy tín và an toàn. Việc mở tài khoản hiện nay rất đơn giản, bạn có thể mở trực tiếp hoặc online.
• Sau khi mở tài khoản thành công, bạn sẽ nạp tiền vào tài khoản chứng khoán, số tiền là không giới hạn, có thể từ vài trăm nghìn đến nhiều hơn thế nhiều lần. 
• Học cách xem bảng giá chứng khoán, đọc các chỉ số, đưa ra phân tích đầu tư. Khi mới bắt đầu, bạn nên chọn những cổ phiếu của các công ty uy tín, có tốc độ tăng trưởng ổn định, báo cáo tài chính rõ ràng để hạn chế rủi ro, nên đầu tư ít tiền rồi tăng dần nếu thấy hiệu quả.
• Đặt lệnh chứng khoán trên hệ thống của Công ty chứng khoán mà bạn đã đăng ký tài khoản.

Lưu ý: Khi mới bắt đầu, bạn cần tìm hiểu kiến thức cơ bản về thị trường, cổ phiếu, trái phiếu,... bằng cách tham khảo trên Internet, đọc sách về chủ đề này, tham gia những khóa học chứng khoán cho người mới bắt đầu.

Đầu tư chứng khoán ngắn hạn và dài hạn

Chứng khoán dài hạn là chiến lược đầu tư chủ yếu vào một số loại cổ phiếu, trái phiếu trong một thời gian dài nhất định, tối thiểu khoản 1 năm hoặc hơn vậy. Những nhà đầu tư theo chiến lược này thường là đầu tư thụ động, họ sẽ không thường xuyên đặt lệnh mua/bán mà giữ lại những loại chứng khoán đã mua, kiên nhẫn chờ đợi cho tới khi có lợi nhuận cao, giữ những khoản đầu tư này trong một thời gian dài.

Chứng khoán ngắn hạn là việc đầu tư vào trái phiếu, cổ phiếu,… trong một thời gian ngắn, khoảng dưới 1 năm.

Trên thị trường, nhà đầu tư thường gọi đầu tư chứng khoán ngắn hạn là “lướt sóng”. Hiểu đơn giản là khi bạn thấy một số loại chứng khoán có lời thì mua vào, sau đó đẩy ra thị trường ngay sau thời gian ngắn (có thể chỉ vài giờ, vài ngày) khi thấy giá chứng khoán đó tăng cao. Ngoài ra, bạn cũng có thể bán ngay nếu thấy chứng khoán có xu hướng giảm giá để tránh bị thua lỗ.

Vì mỗi trường phái đầu tư đều có những ưu điểm và nhược điểm riêng, chúng tôi đã liệt kê một số ý sau để bạn có tư liệu tham khảo, quyết định xem nên theo trường phái nào:

Mỗi trường phái đầu tư đều có điểm lợi và điểm hại riêng. Nhà đầu tư cần tự cân nhắc các yếu tố tài chính, mục đích thu lợi nhuận trên thị trường,... để tìm được phương pháp phù hợp nhất.

Hy vọng những thông tin về chứng khoán cơ bản trong bài viết đã cung cấp nhiều kiến thức hữu ích cho những người đang quan tâm đến lĩnh vực đầy tiềm năng này. Chúc mọi người có những trải nghiệm đầu tư thành công.